De opioïd pendulum: van opiofobie naar opiofilie?

Wat kunnen we leren uit de Verenigde staten?

Sinds de jaren '90 is het gebruik van opioïden in de Verenigde Staten verviervoudigd. Dit komt door nieuwe opioïde geneesmiddelen en de uitbereiding van de indicaties waarvoor deze geneesmiddelen worden voorgeschreven. In 2001 werd pijn toegevoegd als het vijfde vitale teken, naast ademhaling, circulatie (hartslag en bloeddruk), bewustzijn en temperatuur. De VS hebben deze problematische evolutie actief bestreden met een striktere wetgeving. Maar de mortaliteit ten gevolge van een overdosis aan opioïden blijft stijgen. Het repressieve beleid dwingt problematische gebruikers van opioïden naar de zwarte markt en naar goedkope Mexicaanse heroïne.

Daarnaast werden er ‘tamper-resistent’ drugs ontwikkeld. De opioïden worden zo aangepast dat ze moeilijker te verpulveren, snuiven of injecteren zijn. Maar ook dit is niet de oplossing. Men kon bijvoorbeeld oxycodone nog steeds injecteren. De situatie in de Verenigde Staten is een goed voorbeeld van wat we vooral niet moeten doen.

Wat is de situatie in België?

In de Europese Unie zien we een gelijkaardige tendens. Het opioïdegebruik kent ook een stijging sinds de jaren '90. België staat in de top drie. Jaarlijks krijgt 1 op 10 Belgen een voorschrift voor een opioïde pijnstiller. Twee derde hiervan wordt voorgeschreven door de huisarts. Maar dit gaat vaak over opvolging. De initiatie van het voorschrift ligt vaak bij de specialist.

De laatste cijfers (2010-2017) van de Christelijke Mutualiteit tonen aan dat het gebruik van opioïden bij indicaties niet gerelateerd aan kanker met 40% is gestegen terwijl het gebruik bij kanker stabiel is gebleven.

Het is heel moeilijk om op de huidige situatie de term ‘problematisch’ te plakken. Heel wat andere bepalende factoren, zoals een stoornis in opioïdengebruik, mortaliteit en valpartijen gerelateerd aan gebruik, zijn immers niet geregistreerd. Volgens prof. dr. Catharina Matheï zijn er wel signalen die problemen aanduiden. Binnen de drughulpverlening melden zich vaker personen aan met een stoornis in het gebruik van opioïden. Het Early Warning System geeft af en toe een fatale overdosis met fentanyl aan. Uit de NEP-bevraging blijkt dat er veel opioïdebevattende medicatie op de illegale markt circuleert. Het is vooral belangrijk dat we er waakzaam mee omgaan en proberen een stijging te vermijden.

Wie loopt een risico op een stoornis in het opioïdegebruik?

Er zijn drie factoren die we kunnen linken aan een risico op een stoornis in het gebruik van opioïden:

• Psychosociale factoren
• Voorgeschiedenis van middelenmisbruik
• Familiale belasting

Het misbruik van personen die opioïden gebruiken heeft verschillende gezichten. Er zijn patiënten met chronische pijn en misbruik, patiënten met een ongecontroleerde pijn, patiënten met misbruik en controle van pijn en een patiënten die initiëel recrationeel gebruiken. Hierin is er vaak overlap. Als we heroïne $gebruik vergelijken met legale pijnmedicatie, zien we binnen het profiel twee grote verschillen. Zowel de probleemerkenning als -herkenning is veel minder aanwezig bij pijnmedicatie dan bij heroïne. De nadelige effecten van een stoornis in het gebruik van opioïden zijn veel minder snel zichtbaar.

Conclusie

Het is geen evidentie dat de pendulum ook hier in België al doorslaat. Het is vooral belangrijk dat we voorkomen dat het doorslaat. Hierbij zijn waakzaamheid en een breed maatschappelijk debat aangewezen. De verantwoordelijk ligt niet enkel bij de artsen. Ook patiënten moeten beter geinformeerd worden. Patiënten durven artsen al eens onder druk te zetten. Binnen het RIZIV is men nu een consensus opgestart om te werken rond verantwoord voorschrijven van opioïden.

Dossier opioïde pijnstillers

Ook VAD focust steeds meer op opioïde pijnstillers. Er werd in 2018 een nieuw dossier geschreven over opioïde pijnstillers. Naast een overzicht van de verschillende soorten pijn en de kenmerken van opioïden, wordt er ook gefocust op ongewenste effecten, tolerantie, verslavingspotentieel, beïnvloedende factoren, combinatiegebruik en intoxicatie.

Oook de trends worden in het dossier aangehaald. Deze trends werden in de presentatie van prof. dr. Catharina Matheï ook al even kort aangehaald. Daarnaast is er ook aandacht voor preventie van misbruik, afbouw en stoppen. Wil je meer weten? Download of bestel het dossier opioïde pijnstillers hieronder bij 'gerelateerde materialen'.