Werken aan kwaliteit: de ontwikkeling van een zorgpad alcohol in een algemeen ziekenhuis

Sinds 2014 beschikt az groeninge in Kortrijk over een projectmedewerker alcohol in het kader van een federaal project. Het doel: de aanpak van alcoholproblemen in het algemeen ziekenhuis optimaliseren. VAD kreeg de opdracht om een aantal Vlaamse ziekenhuizen te coördineren in dit proces.

In 2016 startte hetzelfde project in UZ Gent en ziekenhuis Oost-Limburg. Eind 2021 kon het project opnieuw uitbreiden naar andere ziekenhuizen. Maar liefst vierentwintig Vlaamse kandidaat-ziekenhuizen dienden een projectaanvraag in. Vier ziekenhuizen werden geselecteerd om zich de komende drie jaar te focussen op de implementatie van het project, namelijk: AZ Sint-Jan Brugge-Oostende, GZA Ziekenhuizen, UZ Brussel en UZ Leuven. Ondertussen is het project in vijftien Belgische ziekenhuizen uitgerold. 

Veel riskant en schadelijk gebruik

Hoe ga je om met studenten die met een alcoholintoxicatie op spoed belanden? En hoe geef je gepaste zorg aan een 75-jarige vrouw met een heupfractuur en een bloedalcoholconcentratie van 2,5 promille die beweert niet gedronken te hebben? Regelmatig worden hulpverleners in algemene ziekenhuizen geconfronteerd met de gevolgen van alcohol. Studies tonen aan dat veel patiënten (10% - 18%) die terecht komen op spoedgevallendiensten onder invloed zijn van alcohol of in hun dagdagelijkse leven negatieve gevolgen ondervinden van hun alcoholgebruik. Ook blijkt uit dit project dat quasi alle afdelingen in het algemeen ziekenhuis geconfronteerd worden met patiënten die riskant of schadelijk drinken. Bij de grootste groep ligt het alcoholgebruik eerder op de achtergrond. Deze groep gaat riskant of schadelijk om met alcohol, maar ervaart vaak zelf weinig tot geen problemen.

Extra aandacht voor ontwenning

Voor patiënten die afhankelijk zijn van alcohol, betekent een ziekenhuisopname een plotse stop. Bij een kleine groep patiënten is het overmatig alcoholgebruik erg duidelijk. Denk bijvoorbeeld aan de patiënt met alcoholische levercirrose. Het gebeurt toch soms dat hulpverleners niet tijdig op de hoogte zijn van het alcoholgebruik en ontwenningssymptomen niet opmerken. Dan kan dit voor ernstige complicaties zorgen. Uit de gesprekken met hulpverleners weten we dat ze regelmatig geconfronteerd worden met ontwenning. Het ontwikkelde zorgpad geeft hulpverleners handvatten om aan de slag te gaan met deze patiënten. Ze weten nu welke hulp ze kunnen inschakelen en hoe ze de ontwenning kunnen observeren en behandelen.

Zorg optimaliseren

Het doel van het project zorgpad alcohol is de aanpak van alcoholproblemen in het algemeen ziekenhuis optimaliseren. Vanuit de federale overheidsdienst volksgezondheid, veiligheid van de voedselketen en leefmilieu werden onder meer volgende projectdoelstellingen geformuleerd:

• Het sensibiliseren en vormen van het personeel over alcoholproblematiek
• Het ondersteunen van de zorgteams in de psychosociale aanpak van alcoholproblemen
• Afstemmen van de verschillende diensten in en buiten het ziekenhuis in het omgaan met alcoholproblemen

Zorgpad alcohol

In de Vlaamse ziekenhuizen gingen de projectmedewerkers aan de slag volgens het proces van klinische zorgpaden. Dit model verloopt in zeven fasen volgens de ‘plan-do-check-act’ (PDCA)-cyclus. Wie dit proces volgt, ontwikkelt op een planmatige en multidisciplinaire manier een zorgpad voor een specifieke groep patiënten. In dit geval voor patiënten met riskant of schadelijk alcoholgebruik of een alcoholstoornis.

Op maat van het ziekenhuis

In elk ziekenhuis wordt een specifiek zorgpad ontwikkeld. De basis van de zorgpaden is quasi gelijk. De zorgpaden hebben aandacht voor de screening van alcoholgebruik bij opname, het informeren van patiënten, de preventie van delirium tremens en de psychosociale ondersteuning van patiënten die problematisch drinken. Al deze sleutelinterventies worden uitgewerkt op maat van het ziekenhuis en de patiëntengroep.

Sensibiliseren van patiënt en hulpverlener

Naast de ontwikkeling van een zorgpad, besteden de projectmedewerkers aandacht aan het vormen en sensibiliseren van patiënten en hulpverleners. De projectmedewerkers zitten regelmatig samen met paramedici om de aanpak van alcoholproblemen te verbeteren, verspreiden folders om patiënten te sensibiliseren, organiseren sensibiliserende acties enz.

Online vormingen

Tijdens de covidperiode konden live vormingen in de ziekenhuizen niet doorgaan. Daarom ontwikkelde VAD in 2021 samen met de deelnemende ziekenhuizen vier digitale vormingsmodules. Elke module bestaat uit een filmpje van 15 à 20 minuten, gevolgd door vier verwerkingsvragen. De modules gaan over ‘productinfo en basisprincipes verslaving’, ‘screening’, ‘ontwenning’ en ‘motiverend werken’. De ziekenhuizen kunnen dit zelf via hun eigen e-learningplatform implementeren.

Uitwisseling tussen ziekenhuizen

Binnen het project zorgpad alcohol wordt daarnaast ook erg ingezet op ervaringsuitwisseling. Zo wordt overleg gefaciliteerd tussen de psychiaters en projectmedewerkers van de verschillende ziekenhuizen. Op basis van de beschikbare wetenschappelijke evidentie en ervaringen trachten we een uniforme aanpak uit te werken die voor alle algemene ziekenhuizen kan werken.

De toekomst

Voor de toekomst hopen we dat deze uniforme aanpak ervoor zorgt dat algemene ziekenhuizen meer samenwerken rond alcoholproblemen. Zo kunnen bijvoorbeeld ziekenhuizen die met hetzelfde elektronische patiëntendossier werken, dit samen gemakkelijker laten aanpassen.

In een ideale situatie kadert dit project binnen een breder alcoholbeleid in het ziekenhuis. Nu focust het zorgpad alcohol zich voornamelijk op de pijlers ‘zorg en begeleiding’ en ‘informatie en sensibilisering’. Dit terwijl goede ‘afspraken en regels’ over alcoholgebruik, zowel voor patiënten als zorgverleners, ook belangrijk zijn. Daarnaast merken we hoe ‘omgevingsinterventies’ ook in een ziekenhuis van belang zijn. Zo kan bijvoorbeeld alcoholverkoop in de cafetaria sensibilisering rond alcohol tegenwerken.

Lees in dit artikel hoe az groeninge al bijna 10 jaar met een zorgpad alcohol werkt.