Praten over alcohol, drugs en gamen in de jeugdhulpverlening

Bier, een jointje, sterkedrank, gamen, … maken allemaal deel uit van de leefwereld van jongeren. Bijna iedereen heeft vrienden die drinken, gamen of blowen, en een aantal experimenteren er zelf mee. De meeste jongeren ervaren dit niet als zorgwekkend. Bezorgdheid komt meestal van de omgeving: ouders, leerkrachten, begeleiders, … die de jongere dagelijks zien. Bezorgdheid groeit als het welzijn van de jongere of zijn ontwikkelingskansen in het gedrang komen. Als hulpverlener wil je ingrijpen om het middelengebruik of het gamen te doen stoppen, te verminderen of de impact ervan zoveel mogelijk te beperken.

Daarbij duiken heel wat vragen op: Hoe begin ik hieraan? Hoe maak ik het gebruik bespreekbaar? Hoe zorgwekkend is het? Wil de jongere wel iets aan zijn gebruik of zijn gamen veranderen? Hoe kan ik een verschil maken?

Daarom ontwikkelde VAD de inspiratiebox ‘Praten over alcohol, drugs en gamen’. Deze map wil jeugdhulpverleners ondersteunen door concrete gespreksmethodieken aan te reiken waarmee je het begeleidingsproces van jongeren rond alcohol, drugs of gamen vorm kan geven. Als jeugdhulpverlener in de integrale jeugdhulp heb je beroepsgeheim. Vanuit dit beroepsgeheim kan je voor jongeren een kader creëren dat vertrouwen en veiligheid biedt om rond middelengebruik te werken. De gespreksmethodieken in deze map gaan uit van een dergelijk vertrouwelijk kader en richten zich expliciet tot jeugdhulpverleners gebonden aan het beroepsgeheim.

Achtergrondinformatie en methodieken

De inspiratiebox bestaat uit drie delen. In een eerste deel worden de verschillende stappen in het begeleiden van jongeren rond middelengebruik beschreven, aangevuld met concrete gesprekstips. Afhankelijk van de dienst waar je werkt en je functie zijn bepaalde stappen meer of minder relevant. Een begeleiding rond middelengebruik maakt doorgaans ook deel uit van een ruimere begeleiding, omdat het voor heel wat jongeren maar één van de problemen is waar ze mee kampen.

In een tweede deel wordt toegelicht hoe gedragsverandering verloopt volgens het transtheoretisch model van Prochaska en Diclemente (1).

In het derde deel reikt de inspiratiebox methodieken aan die je kan gebruiken als je met jongeren wil praten over (vermoedelijke) middelenproblemen of problemen met gamen. De methodieken zijn ingedeeld volgens de stappen in een begeleidingsproces. Ze helpen je om op een eenvoudige manier aandacht te besteden aan alcohol, drugs of gamen. Per methodiek wordt met een icoontje aangeduid voor welke thema’s je de methodiek kan gebruiken. Bij sommige methodieken horen werkbladen voor de jongere.

Selectiecriteria van de methodieken

• De methodieken zijn flexibel inzetbaar
• De methodieken zijn erop gericht om zoveel mogelijk inbreng van de jongere zelf te laten komen. Ze faciliteren het werken met wat de jongere zelf aanbrengt.
• De methodieken zijn een middel om de interactie tussen hulpverlener en jongere te ondersteunen, geen doel op zich. Zo wordt er gewerkt met werkbladen die toelaten de vraagstelling of de input van de jongere te visualiseren.
• Bij heel wat methodieken kan je ook ouders, andere vertrouwensfiguren of begeleiders betrekken, hetzij door de methodieken samen te doen, hetzij door hen apart input te vragen. Betrokkenheid van de context brengt vaak extra inzichten of kan de dialoog openen of verdiepen.
• De methodieken zijn kort.
• De methodieken veronderstellen weinig of geen voorkennis van de hulpverlener over middelengebruik. Waar nodig reiken ze informatie aan of nodigen ze uit om als hulpverlener samen met de jongere op zoek te gaan naar informatie.

In het kader van een alcohol- en drugbeleid

Deze inspiratiebox kadert in de pijler ‘Zorg en begeleiding’ van een alcohol- en drugbeleid in de bijzondere jeugdzorg, in het onderwijs (CLB) en in het CAW (JAC). Meer info over het uitwerken van een alcohol- en drugbeleid in deze settings en de bijhorende ondersteunende methodieken vind je op www.vad.be/preventie-en-hulpverlening (doorklikken naar de juiste setting).

Aan de slag!

De inspiratiebox is beschikbaar in een gedrukte versie en als een handige interactieve pdf. Je kan hem in onze catalogus bestellen of downloaden.

Een goede aanvulling bij dit document is de gratis online cursus 'Middelengebruik in de jeugdhulp: signalen opmerken en bespreken'. Ook de online cursus 'Motiverende gespreksvoering', waarin de gespreksstijl die aan de basis ligt van deze methodieken verder uitgelegd wordt, is een aanrader. Je vindt deze online cursus op ons vormingsplatform.

(1) Prochaska, J. O., & DiClemente, C C. (1983). Stages and processes of self-change of smoking : Towards an integrative model of change. Journal of consulting and Clinical Psychology, 51, 390- 395.