Opvoedingsondersteuning en alcohol- en drugpreventie

‘De koning drinkt’. Over opvoeden in tijden van BOB-campagnes en binge drinken

Dr. Van Crombrugge zocht de raakvlakken tussen gezinspedagogische theoretische kaders en de rol van ouders in het alcoholgebruik van hun kinderen. Hij benoemde de empirische evidentie dat authentieke open communicatie en duidelijke consequente grenzen bijdragen aan een verantwoordelijke omgang met alcohol en het uit- of afstellen van problemen met gebruik. Ook op lange termijn. Ouderschap waarin deze opvoedingsvaardigheden ter harte worden genomen, start best al in de eerste levensjaren en gaat door wanneer jongeren volwassen worden. Ouder blijf je immers levenslang.

Daarnaast stelt hij gerust dat jongeren zeker argumenten van hun ouders meenemen naar situaties buiten de gezinscontext, ook al laten ze dat misschien liefst niet blijken.

Tot slot onthouden we Van Crombrugge zijn pleidooi voor een maatschappij die staat voor eenduidige boodschappen wat betreft alcoholgebruik en die een ambivalente houding, zoals alcoholverkoop in tankstations, vermijdt. Binnen zo’n eenduidige maatschappij kunnen ouders makkelijker zelf een dubbele moraal vermijden die alleen maar aan gezag doet inboeten. Men denke aan de plaats van alcohol in het gezin en het eigen voorbeeldgedrag. Dit is uiteraard een boodschap waar we alleen maar kunnen achter staan.

Wat werkt?

De lezing geeft ons een ideale voorzet om een blik te werpen op enkele evidence based praktijken in de gezinsgerichte preventie.

Een eenmalige ouderlijke training met als doel het verminderen van riskant gedrag wordt door EMCDDA als ‘Likely to be beneficial’ gequoteerd. Zo’n programma’s zorgen voor minder probleemgedrag bij kinderen. Meer intensieve programma’s die bestaan uit meerdere sessies blijken wel consistent effectiever dan een eenmalige sessie of een online training. (UNODC, International Standards on Drug Use Prevention, 2018). Ouders worden best aangesproken wanneer hun kinderen in de late kindertijd (einde basisschool en overgang naar het middelbaar) tot vroege adolescentie zitten. Effectieve interventies omvatten activiteiten voor de ouders, voor de kinderen én voor het gezin samen. Ze worden begeleid door getrainde professionals.

Waarover gaat het?

Inhoudelijk focussen programma’s om middelengebruik bij kinderen en jongeren te voorkomen best op opvoedingsvaardigheden. Dat ondersteunt ouders bij het uitbouwen van een warme opvoedingsstijl wat één van de meest beschermende factoren is tegen middelengebruik en ander risicogedrag. Interventies die hierop focussen kunnen ingezet worden zowel op universeel als op selectief preventieniveau.

Effectieve interventies ondersteunen ouders in …

• het versterken van de gezinsband en hechting tussen ouders en kinderen,
• het vervullen van een meer actieve rol in het leven van hun kinderen,
• het bieden van positieve en aan de ontwikkeling aangepaste discipline,
• hoe ze een goed rolmodel kunnen zijn. (UNODC, 2018)

Enkel informatie en kennis aanbieden over middelen zodat ouders daarover kunnen praten met hun kinderen, volstaat niet en is niet effectief.

Thuis alcohol geven?

Waar ook recente evidentie voor werd gevonden - in Australisch onderzoek bij kinderen (gemiddeld 12 jaar) en hun ouders naar Parental Supply of Alcohol (Mattick et al, 2018) - is dat aanbieden van alcohol aan je kinderen met de intentie het gebruik zo enigszins onder controle te houden, net geassocieerd is met alcoholgerelateerde schade. Deze kinderen drinken meer alcohol én vertonen meer riskante drinkpatronen zoals binge drinken en alcoholverslaving. Kinderen die thuis alcohol aangeboden krijgen, drinken niet alleen meer alcohol thuis, maar drinken ook buitenshuis meer (riskant) alcohol dan kinderen die thuis geen alcohol aangeboden krijgen.

Relatie = basis

Opvoeding op vlak van alcohol en andere drugs is niet wezenlijk verschillend van opvoeding over andere thema’s. Dat laat ons toe eens over het muurtje te kijken naar enkele leidende principes van opvoedingsondersteuning tout court.

Een mooie basis voor opvoedingsondersteunende praktijken vinden we in de zelfdeterminiatietheorie (Leestip: Vansteenkiste & Soenens, Vitamines voor groei, 2015). Als ouder is het belangrijk om de drie psychologische basisbehoeften - autonomie, competentie en verbondenheid - van hun kind te stimuleren en op een behoefte-ondersteunende manier in communicatie te gaan over alcohol en andere drugs. Dat vergroot de kans dat kinderen vanuit zichzelf tot een verantwoordelijk gebruik komen. Kinderen leren zo zelf keuzes maken en omgaan met de gevolgen van hun keuzes. Ouders zijn daarbij een onvoorwaardelijke veilige haven waar het kind altijd op kan terug vallen.

Daarnaast kunnen we opvoeden zien als een balans van vraag en aanbod: als ouder kan je telkens de vraag stellen wat je kind nu nodig heeft op vlak van aandacht, betrokkenheid, steun en grenzen. En dat in die volgorde. Positieve aandacht is nummer één; eerst graag zien en tonen dat je je kind graag ziet. Die warme relatie is een voorwaarde voor begrenzen en verleent je als ouder autoriteit die aanvaard wordt door je kind (Leestip: Haim Omer, Nieuwe Autoriteit, 2011).

Maar ook als het niet goed lijkt te zitten met de band met je kind, kan je altijd aan zo’n positieve relatie werken. Kleine dingen maken een groot verschil. Fouten kunnen altijd hersteld worden. Over alcohol en andere drugs zijn ouders vaak onzeker in de opvoeding. Een belangrijk doel van interventies is een stukje onzekerheid wegnemen en ouders kracht geven in hun ouderrol.

Tot slot, ouders mogen af en toe meer de vuile was buiten hangen. Het werkt versterkend om te praten met je omgeving, familie of vrienden over wat moeilijk gaat. Groepsondersteuning is essentieel in preventie-initiatieven.